Pałac w Płazie, Pałac Starzeńskich

makkak

Położenie GPS: N 50.05.50 E 19.28.24 (położenie tak na oko bo nie miałem jeszcze wtedy GPSa. Jak tylko wybiorę się tam raz jeszcze to współrzędne poprawie.

Mapa: [link widoczny dla zalogowanych]

Opis ze strony [link widoczny dla zalogowanych]

Pałac w Płazie został wzniesiony przed 1832 rokiem, staraniem Wincentego hr. Szembeka, na miejscu barokowego dworu. W wyniku przebudowy ukształtowany został symetryczny, dwutraktowy rzut parterowego pałacu z ryzalitem w osi środkowej (obejmującym pierwotnie reprezentacyjną sień i salon) oraz alkierzowymi wieżyczkami flankującymi narożniki elewacji tylnej (północnej). Wieżyczki te, wraz ze schodkowym szczytem, który stanowił zwieńczenie ryzalitu, wprowadzały do klasycystycznej architektury elementy romantycznego neogotyku.

Pałac Starzeńskich

Zespół pałacowy został ukazany na planie katastralnym Płazy pochodzącym z roku 1848. Dwór, stojący na wzgórzu, poprzedzony jest od południa reprezentacyjnym dziedzińcem, który ujęty był symetrycznie parą nie zachowanych dziś murowanych oficyn. Po przeciwnej stronie dziedzińca, od południa, znajduje się, częściowo zachowany zespół gospodarczy, złożony z murowanej zabudowy, podporządkowanej również zasadom symetrii. Od zachodu do zespołu pałacowego prowadzi aleja. Stanowi ona zarazem północną granicę kompozycji ogrodowej, której kwaterowy układ jest już obecnie zatarty.

Pod koniec XIX wieku właścicielką pałacu była baronowa Rosenberg-Lipińska, która w latach 1869 i 1872 "uzyskała od Konsystorza pozwolenie do odprawiania Mszy św. w dworskiej kaplicy."

Dzisiejszy charakter nadała pałacowi gruntowna przebudowa, dokonana w latach 1900-1901 dla Adama hr. Starzeńskiego według projektu Zygmunta Hendla. Prace objęły:

- adaptacje wnętrza
- niewielką dobudowę od zachodu
- nowe ukształtowanie elewacji (w tym piętrowa loggia w centralnym, - nadbudowanym ryzalicie fasady, filarowo-pilastrowa na parterze, architrawowa i kolumnowa na piętrze)
- dachy łamane z facjatami i lukarnami.

O przebudowie pałacu donosił w 1905 roku "Architekt":

"W zupełnym prawie stanie opuszczenia znajdował się pałac w Płazie, gdy majątek ten kupił hr. Adam Stadnicki. Parterowy pałacyk o złym podziale pokoi, z płaskim gontowym dachem i szczytem schodkowo zakończonym nad loggią środkową, musiał ulec zmianie. Z powodu przeburzenia kilku ścian parteru i powiększenia pokoi trzeba było dobudować skrzydło, które choć niesymetrycznie ustawione, nie razi, gdyż przez dodanie piętrowego ryzalitu środkowego w budynku głównym z loggią drugiego piętra i dachów mansardowych na jego skrzydłach, budynek główny rozmiarami swemi stał się dominujący. Na tylnej fasadzie narożne wieżyczki mieszczą klatki schodowe do pokoi służbowych i gościnnych. Mansard nad ryzalitem środkowym pomieści wkrótce dużą ozdobną salę, skąd śliczny widok na daleką okolicę Tenczynka i Lipowca".

Pałac otacza park posiadajcy XVII/XVIII-wieczne założenie barokowe, przekomponowany został w XIX w. Znajdują się tam szpalery, alejki oraz część leśna. W parku podworskim rosną pomniki przyrody: tulipanowiec, lipy, jesion.

Istnieje legenda, że pod rozległym drzewem na środku parku przy dworze hr. Starzeński zakopał drogocenne przedmioty. Z każdym rokiem przedmioty tam zakopane są coraz droższe. Łup czeka na kogoś, kto go wykopie. Podobno skarb może odnaleźć tylko prawowity spadkobierca.

Do tej pory wiele osób próbowało odnaleźć skarb, ale nikomu się to nie udało. Drzewo kiedyś okazałe teraz zmarniało, ponieważ poszukiwacze skarbu uszkodzili jego system korzeniowy.

TURYSTO! NIE SZUKAJ SKARBU! I TAK CI SIĘ NIE UDA, A PIĘKNY PARK WRAZ Z DWOREM NA TYM STRACĄ.

Mimo zniszczeń dokonanych w roku 1945, pałac w Płazie uniknął losu większości rezydencji w Polsce Ludowej: architektura i parkowe otoczenie ocalały dzięki adaptacji dla Domu Pomocy Społecznej. Przepadł natomiast wystrój wnętrz.

Jakkolwiek placówka świadczy szeroki zakres usług w zakresie opieki i rehabilitacji, to jej działania mają również na celu opiekę nad całym założeniem pałacowo-parkowym. Wspólne starania Dyrekcji Domu, władz wojewódzkich,samorządowych i Konserwatorskich oraz Towarzystwa Przyjaciół DPS w Płazie pozwalają na utrzymanie zabytku w dobrym stanie (zarówno dworu jak i kompozycji parkowej) oraz odbudowanie obiektów zniszczonych i nadania im na nowo funkcji. Przykładem jest tu odtworzenie kuźni dworskiej, która istniała w czasach świetności dworu. Dzięki wsparciu finansowemu fundacji im. St. Batorego oraz Fundacji Wspomagania Wsi przywrócono funkcję budynku. Prace remontowe wykonali pracownicy i mieszkańcy DPS. Cenną pomoc ofiarował Czesław Madeja jedyny kowal czynnie uprawiający ten zawód w gminie Chrzanów. Jest to reminiscencja tradycji, tak aby mieszkańcy młodzież szkolna i turyści mieli okazję poczuć swoistą atmosferę i ducha epoki.

Zespół parkowo-pałacowy istniejący w Płazie został wpisany w 1998 r.do rejestru zabytków ze względu na swą wysoką wartość i bardzo dobry stan zachowania.